Als je dit jaar naar de VS, Canada, Zuid-Amerika, of Zuid-Afrika op vakantie gaat, zou je zomaar een genetisch gemodificeerd product tegen kunnen komen in de supermarkt. Bijvoorbeeld de niet-bruinende Arctic Apple, of koolzaadolie gemaakt van herbicideresistente koolzaad in de VS. In Nederland en de EU komen dit soort producten minder snel in de schappen te liggen. Waarom is dat eigenlijk anders in Europa vergeleken met de rest van de wereld?

Regelgeving speelt een belangrijke rol in de beschikbaarheid van genetisch gemodificeerde (gg)-gewassen voor verschillende landen. Nederland maakt deel uit van de European Economic Area (EEA), dus voor ons geldt er regelgeving op Europees niveau. Alle lidstaten hebben wel wat vrijheid om de regels specifiek voor zichzelf in te vullen. In andere landen zoals de VS en Argentinië is de regelgeving juist minder streng. We praten met Erasmus universitair hoofddocent Lonneke Poort, jurist op het gebied van ggo-regelgeving, over het nut van regelgeving, de verschillen wereldwijd, en waarom juist nu de EU bezig is met aanpassen.

Het nut van regelgeving

Waarom hebben we regelgeving eigenlijk nodig op dit gebied? “Regelgeving voor genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) maakt het mogelijk om risico’s in de gaten te houden en te controleren”, legt Poort uit. In andere woorden, regelgeving is een soort gereedschap waarmee overheden de samenleving én de natuur beschermen. Zo legt bijvoorbeeld de EU grenzen aan hoe een technologie zoals CRISPR-Cas in plantenveredeling gebruikt mag worden door bedrijven. De EU beschermt zo ook de keuzevrijheid voor consumenten door eisen te stellen aan het labelen van gg-gewassen.

Verschillen wereldwijd

Elk land geeft net een andere invulling aan hun ggo-regelgeving, hoewel er wel internationale afspraken zijn om de wereldhandel soepel te laten verlopen. Het Cartagena protocol bepaalt bijvoorbeeld dat het verplaatsen van ggo’s over landsgrenzen niet zomaar kan. De exporteur moet het bestemmingsland hierover informeren en wachten op instemming. Hier een paar (maar niet alle) verschillen in regelgeving tussen de EU en een aantal andere landen op een rijtje:

• Argentinië, de VS en Canada behandelen gg-gewassen met kleine aanpassingen in het DNA hetzelfde als gewassen uit conventionele veredeling
• Noorwegen beoordeelt nieuwe gg-gewassen naast veiligheid voor mens en milieu ook op voordeel voor de maatschappij, duurzaamheid, en ethische wenselijkheid
• Zwitserland verbiedt het telen van gg-gewassen op hun grondgebied volledig
• Canada kijkt naar de nieuwe eigenschappen in een gg-gewas in plaats van de techniek waarmee het gemaakt is, de regelgeving is dus voornamelijk gericht op het product

In de EU is de regelgeving gefocust op de techniek waarmee een gewas gemaakt is. Een nadeel van deze focus is dat ontwikkelingen in de wetenschap altijd harder gaan dan de regelgeving kan bijbenen. Bij nieuwe technieken moet er dus steeds opnieuw gekeken worden of die goed onder de regelgeving vallen of niet. In Canada is het voordeel dat gewassen op hun eigenschappen worden beoordeeld, ongeacht de methode. Maakt dat veel verschil? Poort vertelt hierover: “Als je de EU vergelijkt met Canada in de praktijk, dan maakt de vorm van regelgeving niet zo veel verschil. Eigenlijk worden beide systemen altijd een beetje gemengd.”

Verandering in regelgeving voor Europa

Het is niet zo dat de EU de Canadese benadering moet overnemen om innovatie te stimuleren. “Eigenlijk is het niet het type regelgeving waar het op vastloopt. Het zit meer vast op waardes, er zijn lidstaten die de vergunningsprocedure blokkeren vanuit culturele waarden”, legt Poort uit. Hierbij gaat het om waardes zoals authenticiteit van de landbouw, natuurlijkheid, keuzevrijheid, en zorgen over het naast elkaar bestaan van verschillende typen landbouw. Poort: “Als je op vakantie gaat in Italië kan je dat goed zien, sommige dorpjes hebben een spandoek hangen dat de gemeente ggo-vrij is.”

Waarom is juist nu Europa bezig met de regelgeving aanpassen? Dat heeft te maken met innovatie stimuleren en de historische ontwikkelingen in het optuigen van de regelgeving, toen gentechnieken nog erg nieuw waren. Poort licht toe, “We wisten toen te weinig over de specifieke consequenties – de risico’s voor mens en milieu – van het gebruiken van de technologie. Het was nodig om te controleren en monitoren via vergunningen.”

Inmiddels wil de zaadveredeling graag dat de regelgeving minder streng wordt om in te kunnen zetten op duurzaamheid, en voedselverspilling tegengaan. Hierover is Poort kritisch: “Het is niet zo zwart-wit dat innovatie geremd wordt, want we komen met de gewone technieken al heel ver. Het is wel zo dat de nieuwe technieken zich zo snel ontwikkelen dat de EU uiteindelijk een achterstand krijgt.”

 “We weten inmiddels wel meer, maar ik denk dat er voor specifieke toepassingen nog steeds risico’s bestaan”, vervolgt Poort. “Al zijn de risico’s helder, we willen die alsnog monitoren en inperken. Daarom is een risicobeoordeling heel waardevol.”

Poort ziet wel veranderingen. Ze beschrijft: “Je ziet een verschuiving in de regelgeving. Waar eerst focus was op risico’s, is nu meer aandacht voor normatieve vragen. Bijvoorbeeld, wat willen we eigenlijk, en welke toepassingen vinden we wél waardvol?” Daar spelen verschillende dingen een rol. Poort: “Je ziet dat we andere ideeën hebben over natuurlijkheid, en wat we willen met de wereld. Dat soort overwegingen worden steeds belangrijker, maar hebben nog geen plek in de regelgeving.”

Met de nieuwe regelgeving worden bepaalde varianten van gg-gewassen uitgezonderd, wat meer ruimte geeft voor innovatie en ontwikkeling van die technologieën. Daarbij zou het wegen van maatschappelijk wenselijke gewassen een goede toevoeging zijn.