Micro-organisme van de maand december: Aspergillus
Micro-organismen bestaan in alle soorten en maten. Biotechnologie.nl zette in 2023 elke maand een bijzonder exemplaar in het zonnetje. We eindigen deze serie met Aspergillus niger.
Het is pakjesavond! Vanavond zadelt de heiligman zijn trouwe paard Ozosnel op en bezorgt hij pakjes door heel Nederland. Ter ere van de oorspronkelijk zwarte Ozosnel én gepensioneerde schimmel Amerigo, richten wij deze maand de schijnwerpers op de zwarte schimmel Aspergillus niger.
Wijwater sprenkelen
Bijna driehonderd jaar geleden bewonderde botanist en priester Pier Antonio Micheli als eerste Aspergillus niger onder de microscoop. Als priester deed de vorm van de schimmel hem denken aan een wijwaterkwast, gebruikt door priesters in de rooms-katholieke kerk om wijwater mee te sprenkelen. Daarom noemde hij de schimmel naar de Latijnse benaming ervoor: aspergillum.
Nu, driehonderd jaar later, is de schimmel er nog altijd. Waar Sinterklaas en zijn paard na pakjesavond weer een jaar van de wereld verdwijnen, kom je van Aspergillus niger maar moeilijk af. Je bent hem waarschijnlijk wel al eens tegengekomen, bijvoorbeeld op een rottende ui achterin het keukenkastje, of tussen de vochtige badkamertegels. Deze zwarte schimmel leeft bijna overal: op groente en fruit, in de bodem, en zelfs in het internationale ruimtestation ISS.
Citroenzuur
Citroenzuur voor voedsel en schoonmaakmiddelen komt al lang niet meer uit citrusvruchten, maar uit de schimmel Aspergillus.
Vervelend voor astronauten, maar van grote waarde voor biotechnologen. Aspergillus niger is namelijk sinds het begin van de twintigste eeuw de belangrijkste producent van citroenzuur, dat op grote schaal gebruikt wordt in de voedselindustrie, cosmetica en schoonmaakproducten. In 1917 ontdekte voedingswetenschapper James Currie dat Aspergillus enorme hoeveelheden citroenzuur produceert als hij voldoende suiker gevoed krijgt. Na deze ontdekking, stapte de industrie massaal over van citroenzuur uit citrusvruchten naar citroenzuur gemaakt door de schimmel Aspergillus.
Cadeau op bestelling
Tegenwoordig maakt Aspergillus meer dan alleen citroenzuur voor de industrie. De industrie gebruikt de schimmel bijvoorbeeld om tumordodende stofjes te maken en fytase te produceren, een stofje dat dieren helpt hun voer te verteren. Wetenschappers hopen dat Aspergillus in de toekomst bijdraagt aan de overgang van een fossiele naar een biologische economie, waar biomassa de grondstof vormt voor energie, kunststof en brandstof. Onderzoekers vermoeden dat ze de schimmel zo kunnen manipuleren dat deze een cocktail van stofjes produceert die plantaardige stoffen afbreken tot de kleinste bouwstenen. Die bouwstenen dienen dan als grondstof voor nieuwe materialen en stoffen, zoals biobrandstoffen.
Met de komst van moderne biotechnologie transformeert de gewone zwarte schimmel steeds meer tot een bezorger van cadeautjes op aanvraag van onderzoekers. Misschien is het dus niet Sinterklaas, maar de schimmel Aspergillus die de rol van de echte goedheiligman vervult.
In 2023: elke maand een nieuwe microbe
Micro-organismen bestaan in allerlei soorten en maten. Biotechnologie.nl lichtte in 2023 elke maand een bijzonder exemplaar uit. Hieronder lees je ze allemaal terug.
